portret Karol IX nieznanego malarza przechowywany w Muzeum Narodowym w Sztokholmie
Karol IX Gustafsson "Sudermański" Waza (urodzony na zamku w Sztokholmie, 4 października 1550 roku, zmarł 30 października 1611 roku) herb Syn Gustawa I Erikssona Wazy, króla Szwecji, wielkiego księcia Finlandii i Margarety Eriksdotter Leijonhufvud, córki Eryka Abrahamssona Leijonhufvuda. Wicekról Szwecji od 27 listopada 1592 roku do 10 października 1593 roku, od 24 lipca 1594 roku do 12 listopada 1596 roku, od 3 sierpnia 1599 roku do 2 kwietnia 1604 roku, król Szwecji i wielki książę Finlandii od 16 marca 1604 roku do 9 listopada 1611 roku. 11 maja 1579 roku w Heidelbergu poślubił Annę Marię Wittelsbach (urodzona na zamku w Heidelbergu, 24 lipca 1561 roku, zmarła na zamku w Eskilstunie [Södermanland], 29 lipca 1589 roku), córkę Ludwika VI Wittelsbach, elektora Palatynatu Reńskiego i Elżbiety Ydulfing, córki Filipa I "Wspaniałomyślnego" Ydulfing, landgrafa Hesji. 27 sierpnia 1592 roku na zamku w Nyköping (Södermanland) poślubił Krystynę Oldenburg [Schleswig-Holstein-Gottorp] (urodzona na zamku w Kilonii, 13 kwietnia 1573 roku, zmarła na zamku Gripsholm w Mariefred nad jeziorem Melar [Mälaren], 8 grudnia 1625 roku), regentkę Szwecji, córkę Adolfa I Oldenburg (Schleswig-Holstein-Gottorp), księcia holsztyńskiego na Gottorp i Krystyny Reginar (Pépinnide-Caroling-Reginar) Heskiej, córką Filipa "Wielkodusznego, Wspaniałomyślnego" Reginar (Pépinnide-Caroling-Reginar), landgrafa Hesji. Brat Eryka XIV Wazy i Jana III Wazy. Urodził się 4 października 1550 roku na zamku w Sztokholmie. Na mocy testamentu Gustawa I odziedziczył po jego śmierci w 1560 roku księstwo Södermanlandu (Sudermanię) wraz z prowincjami Värmland, Närke, Västmanland i Västergötland, jednak faktycznie objął je w posiadanie dopiero po wstąpieniu na tron Jana III w 1569 roku. Po śmierci ojca objął Sudermanię jako księstwo dziedziczne. Gdy na tron wstąpił Eryk XIV, znalazł się wraz z bratem w opozycji do Eryka, dążącego do koncentracji władzy (w 1561 roku uzyskał od sejmu decyzję o podporządkowaniu księstw młodszych braci zwierzchniej władzy królewskiej), jednak ze względu na młody wiek nie odgrywał większej roli. Po śmierci starszego brata 17 listopada 1592 roku rządził Szwecją do czasu przyjazdu z Polski Zygmunta Wazy, a na riksdagu w Söderköping w 1595 roku został wybrany regentem w zastępstwie nieobecnego króla. Wkrótce stanął na czele opozycji przeciwko katolickiemu Zygmuntowi, 25 września 1598 roku pokonał armię bratanka pod Linköping, a 24 lipca 1599 roku podczas riksadgu w Sztokhomie doprowadził do jego detronizacji. 24 lutego 1600 roku riksdag zwołany do Linköping ostatecznie odsunął polską linię Wazów od tronu szwedzkiego. Przez następne lata Karol konsekwentnie odmawiał przyjęcia korony, co nastąpiło dopiero 6 marca 1604 roku na riksdagu w Norrköping, po uprzednim zrzeczeniu się praw sukcesyjnych przez Jana, księcia Östergötlandu. Po czasowym odsunięciu niepoczytalnego Eryka od władzy w 1567 roku sprzymierzył się z Janem III, a po poślubieniu przez Eryka jego kochanki, pochodzącej z plebsu Karin Mansdotter i jej koronacji w 1568 roku doszło do wybuchu antykrólewskiego powstania kierowanego przez Jana III i Karola, którzy obalili Eryka i doprowadzili do jego detronizacji w 1569 roku. W okresie rządów Jana III jako gorliwy luteranin szybko stanął na czele luterańskiej opozycji zaniepokojonej możliwością rekatolizacji kraju. W latach 1592-1593 rządził Szwecją jako regent do przybycia z Polski swego bratanka Zygmunta Wazy. Po jego powrocie do Warszawy w 1594 roku przewodniczył radzie regencyjnej. W trakcie rządów umiejętnie podsycał obawy społeczeństwa szwedzkiego przed kontrreformacją i ewentualnym przekazaniem Polsce przez Zygmunta Inflant, zdołał zdobyć sporą popularność wśród mieszczaństwa. Przybyłego z wojskami Zygmunta pokonał pod Linkóping w 1598 roku i zawarł z nim kompromisowy układ (niedotrzymany przez bratanka). Po detronizacji nieobecnego Zygmunta przez sejm szwedzki w 1599 roku został mianowany regentem królestwa (formalnie w imieniu małoletniego królewicza Władysława). W 1600 roku sejm szwedzki pozbawił praw sukcesyjnych całą polską linię Wazów, ułatwiając regentowi rozprawę z opozycją, a w 1604 roku wybrał Karola na króla. Koronacja Karola IX odbyła się 15 marca 1607 roku w katedrze w Uppsali, a dokonał jej arcybiskup Olaf (Olaus) Martini. Karol dążył do opanowania całego wybrzeża bałtyckiego i odebrania Danii ziem na Półwyspie Skandynawskim. Już w 1600 roku zaatakował polskie posiadłości w Inflantach, rozpoczynając długoletnią wojnę z Rzeczpospolitą. Pokonany przez wojska polskie pod Kirholmem w 1605 roku zdołał jednak utrzymać Inflanty pod swą władzą. W 1609 roku zawarł pokój w Wyborgu z carem Wasylem IV Szujskim i wspart go w wojnie z Polską (wojska szwedzkie uczestniczyły m.in. w przegranej bitwie pod Kłuszynem w 1610 roku). Wobec upadku Szujskiego opanował Nowogród Wielki w 1611 roku, jednocześnie Szwecja została zaatakowana przez wojska duńskie, które zajęły Kalmar. 11 sierpnia 1609 roku doznał udaru mózgu, po którym nigdy już nie odzyskał pełni zdrowia. Zmarł chory i sparaliżowany król zmarł podczas przygotowywania kontrofensywy, 30 października 1611 roku na zamku w Nyköping (Södermanland). W styczniu 1612 roku ciało króla przewieziono do Norrköping, a w kwietniu pochowano w katedrze w Strängnäs. Tron szwedzki odziedziczył jego najstarszy syn, Gustaw Adolf. Idąc za przykładem Eryka XIV, Karol IX oparł się na Historia de omnibus gothorum svenumque regibus autorstwa arcybiskupa Johannesa Magnusa, wedle której na szwedzkim tronie poprzedzało go ośmiu władców o tym imieniu (faktycznie przed Karolem panowało jedynie dwóch królów noszących jego imię). Pierwszą żoną Karola IX została 11 maja 1579 roku w Heidelbergu Anna Maria, córkę Ludwika VI, elektora Palatynatu Reńskiego z palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony Elżbiety, córki Filipa I "Wspaniałomyślnego", landgrafa Hesji, z którą doczekał się sześciorga dzieci. Drugą żoną Karola IX została 27 sierpnia 1592 roku na zamku w Nyköping (Södermanland) Krystyna, córka Adolfa, księcia holsztyńskiego na Gottorp z dynastii Oldenburgów, i jego żony Krystyny Heskiej, z którą również doczekał się sześciorga dzieci.
19-09-2023
12-07-2022